انفعال هویتی، در رابطه عاطفی
در مقولهء انفعال (passive)، فرد منفعل هیچگونه نقشی در موضوع پیشآمده ندارد؛ در یک رابطه، نمی تواند ابراز وجود کند؛ توانایی تعیین محدوده های مشخص برای اطرافیانش در زندگی شخصی خود را ندارد. اگر در میانۀ رابطه ی دو نفر قرار بگیرد، بازیچۀ آن دو می شود. در برابر زورگویی ها و ستم های اجتماعی، نه تنها به سکوت متوسل می شود، ک حتی پذیرای آن نیز خواهد بود.
فرد ِ منفعل، نه می داند چه می خواهد، نه می داند باید چه بکند؛ یا آنقدر بست می نشیند تا بدون آنکه کاری انجام دهد، چیزی اتفاق بیفتد؛ یا جز رفتار های آشفته، عمل دیگری از خود نشان نمی دهد. فرد منفعل، در تمامی ابعاد زندگی، مفعول است، نه فاعل. البته فرد یک شبه به انفعال در کل زندگی نمی رسد، بلکه این مسیر به مرور زمان، و از دوران کودکی و نوجوانی شروع می شود.
در رابطه عاطفی، فرد ِ منفعل، از نبود هویتی منسجم و یکپارچه رنج می برد. از آنجایی که او نمی داند که خواسته اش در رابطه دقیقا چیست، نمی تواند نوع رفتارش را نیز مشخص کند. در چنین شرایطی، فرد در موقعیت آسیب زای شدیدی قرار می گیرد؛ اگر پارتنر (شریک عاطفی و جنسی) او دست به اعمال خشونت آمیز بزند، او نمی داند باید چه واکنشی نشان دهد؛ هر نوع تصمیم و عملی را با این نمونه فکر می سنجد «مبادا چنین کنم و او مرا رها کند»، «اگر به حرف او گوش نکنم، نکند با کسی دیگر وارد رابطه شود».
تحلیل چنین افکاری کار بسیار ساده ای است؛ با کمی دقت متوجه می شویم فرد منفعل، ترس شدیدی دارد ازینکه مبادا به صورت آگاهانه در موقعیت انفعال قرار گرفته و در نقش مفعول، یعنی نقشی که «فعلی» توسط شخصی غیر بر او اعمال می شود، قرار گیرد. پس تصمیم می گیرد که کاری انجام دهد، اما متاسفانه نمی داند که عملی که انجام می دهد، دقیقا باعث می شود که نقش مفعول به خود بگیرد، اما از نوع ناآگاهانه اش. نکتهء دیگری که حائز اهمیت است، فرد نه تنها نسبت به رابطه و شریک خود منفعل است، که حتی نسبت به خودش نیز منفعل است. ک البته درینجا به این نوع انفعال نخواهم پرداخت.
کلام آخر اینکه، آنچه فرد در کودکی، در رابطه اش با والد، خواهر و برادر، دوستانش می آموزد، اینکه چگونه شرایط را مدیریت کند، نقش فعال در مسائل داشته باشد، تعیین کنندۀ اصلی نقش فعال یا منفعل در بزرگسالی است. اگر کودکی دارید، در تربیت او دقت کنید. اگر خود به چنین مشکلی دچار هستید، حتما برای درمان آن اقدام کنید.
به قلم مصطفی یونسی سینکی
روان تحلیلگر وجودی
